Mevcut durumda İslam ülkelerinde vakıf, olması gerektiği kadar etkin olamamış ve pek çok zaafa yenik düşmüştür. Bu- lunduğumuz dönemde vakfın rolünü daha etkin hale getirme ihtiyacı her zamankinden daha fazla hissedilmektedir, çünkü yoksullar ve geri kalmışlıklar İslam dünyasında giderek artmaktadır, bunları önlemenin yollarından biri de bağış kültürüne, gelişimine ve tanıtımına dikkat etmektir. Böylece çeşitli nedenlerden ötürü tanrısever işlerden bağış ve onun toplumdaki sunumu, son yıllarda zarar görmüştür (Feyz, 1994). Bu bölümde vakıflara ilginin az olmasından ve toplumda unutulmasına sebep olan neden ve engellerden bahsedilmektedir.

Vakfın niyetine önem vermemek: Hukuksal açıdan bakıldığında, vakfın mülkiyeti müfettişe emanettir ve amaçlanan amaca ulaşmak için vakıf yapan tarafından yönetilen uygun yol ve yöntemlerle korumalı ve kullanmalıdır (Topçuoğlu, 1989). Topçuoğlu (1989) çalışmasın- da, hukuki süreç ve geçmişten günümüze vakıfların tarihçesini ve kavramını tanımlayarak, bu kurumun faaliyetlerinin yeterince etkin olmamasından ve hakkında insanlarımızın yeterince bilgi sahibi olmamasını, ve vakıfların kendilerini yenileme amaçları olmamasından kaynaklandığını düşünmektedir. Hukuk kitapları müfettişin görevlerini belirleyen maddelerle doludur, ve hepsi vakıf ilkesini sürdürmek, vakfın niyetini yerine getirmek içindir. İslam devrimi’nden sonra motivasyonunu azaltan faktörlerden biri de vakfın amacına göre hareket etmemektir.

Dr. Shariati, 2000 yılında şöyle demiştir: Arzu gelirini, bu tür bir tüketim gerçekten imkansız olmadığı sürece, vakfın belirlediği tüketime tam olarak ulaştırmaya çalışın. Bunu yapmanın bugün mantığıyla karlı olmayabileceğini düşünmeyin. Bağışların tüketimini karıştırırsak, bağışlarının sürdürülebilir olmasını isteyen bağış yapanlar artık bunu yapmak istemeyeceklerdir, çünkü bağışlarıyla da aynı şeyi yapacak- lardır (Shariati, 2000).

Bağışların adını değiştirmek: Geçtiğimiz yıllar boyunca, bazı bağışların isimleri değiştirildi, bu durum toplum tarafından bağışa ve bağış yapanlara saygısızlık sayılabilir, bağışçı motivasyonu üzerinde de olumsuz etkiye sabep olabilir. Aynı zamanda bağışçının hayatta kalan akrabaları tarafından da itiraza neden olabilir. Vakfedilen malın isminin değiştirilmesi, bazı durumlarda hala devam etmektedir bu durum mallarını bağışlamak isteyen insanların kafasında bir güvensizlik ortamı ve olumsuz bir bakış açısı yaratmaktadır. Vakıf kültürünün yaygınlaştırılması ve genelleştirmesi için çaba gösterilmeli, mal ve vakıflar arasında mal varlığı vakfına güven ve ilgi yaratmak için vakıf şahsına ait malın adı değiştirilmemelidir (Aminian Modarres, 2002).

Bilgi sistemindeki zayıflık: Bilgi sistemindeki zayıflıkların birçok olumsuz etkisi ve sonucu vardır, bunlardan biri bağışçıların yeni bağışlar yapma arzusunun azalmasıdır. Doğru ve zamanında verilen bilgi, vakfın genişlemesinde, insanları bu işi yapmaya teşvik etmede etkili olabilir. Çünkü insanlar, dünya nimetlerini iyilik için bağışlayan kişileri gördüklerinde dünyevi hazlardan ziyade iyilik için bağış yapmaya teşvik olurlar.

İyi ameller, toplum bireyleri tarafından, toplum için yapılır. Bu nedenle kendilerinin de buna katılmaları gerekir. Bu amaçla yardım kuruluşları ve vakıflar, bağışla ilgili konuları açıklayarak halkı her zaman bilgilendirmeli ve teşvik etmelidir. Ne yazık ki bu durum, İslam toplumlarında daha az yaygındır. Bunun nedeni az sayıda yapılan vakıf sayılarıdır. İyiliklerin başarıya ulaşması için en önemli faktörlerden biri de iyilik yap- maya davet edilen kişilerin sürekli farkındalıklarıdır. Ne yazık ki ülkemiz kitle iletişim araçlarında, ulusal bir medya olarak radyo ve televizyon- dan, geniş çapta yayılan yayınlara ve basına kadar bu konudaki program ve materyallerin hiçbiri dikkate alınmaya değer değildir.

Tüm gözler sadece ülkedeki bağış konusunun ana mütevellisi olarak vakıf ve yardım kuruluşlarında olmamalı, medyanın da bağış siteler- ini yansıtma ve hayırsever bireylerin topluma tanıtılmasında önemli bir rol oynaması gerekir. Örneğin, hayırsever bir kişinin bağışladığı mülkünü, bağış hakkındaki görüşlerini ve bu konudaki motivasyonunu medyaya, özellikle radyo ve televizyona yansıtmak, bağış kültürünün yayılmasında ve insanları bu hayırsever eylemi yapmaya teşvik etmede çok etkili olabilir.

Bu farkındalık tüm medya aracılığıyla, en son tekniklerle yapılmalıdır; hayır kurumları ve hayır kurumlarının sitelerinde olduğu gibi, hayır- sever bağışçıların dini ve sosyal öneminden bahseden ve ziyaretçilere rehberlik eden hayır kurumlarına sürekli davetiyeler vardır.

Bu siteler çeşitli soruları yanıtlar ve bağışlara ihtiyaç duyan kişilerin bir listesi gibi hayır kurumu gönüllüleri için bir rehberdir, vatandaşlar arasında hayır eylemlerinde artışa neden olan bölümlerin tasarlanmasıyla el ele ilerler (Ayetullahi & Rokhyazd, 2004).

Bağışlara devlet müdahalesi ve yasal kısıtlamalar: Toplumdaki bağışların artmasının önündeki engellerden biri de, hükümetin vakfın işlerine ve malvarlığına uygunsuz şekilde müdahale etmesidir. Bu girişim çeşitli boyutlardadır: A) Bağış faktörlerinde hükümetin hakim- iyeti; D) Vakıf devlet yönetimi; C) Diğer bazı İslam ülkelerinde bazı bağış tedbirlerine vergi ve harç konulması. Bazı ülkelerde vakıfları or- ganize etmek için çok sayıda kanun çıkarılmıştır, ancak bunların birçoğu hükümet dışı bir eylem olan vakfın niteliğiyle çelişmektedir, tam tersine hükümetin vakıf üzerindeki kontrolünü güçlendirmiş ve Müslümanların bağış yapmasını zorlaştırmıştır. yeni bağışlar yazın. Bazı İslam ülkelerinde prensip olarak vakıf kuralı yoktur. Vakfın işlerine ve mülkiyetine devlet müdahalesinin birkaç olumsuz etkisi ve sonucu olmuştur, bunlardan ikisi aşağıda belirtilmiştir:

Yeni bağışların kesilmesi: Görülüyor ki, mevcut bağışların büyük bir kısmı geçmiş bağışlarından gelmektedir ve Müslümanların yeni bağışlar yapması nadir görülür. Bu aynı zamanda hükümetin vakıf sponsorluğundan kaynaklanan bir durumun sonucudur ve birçokları vakfın, kişisel ve hükümet dışı bir eylem olan doğasının aksine bir hükümet eylemi haline geldiğine inanmaktadır.

Bağış yatırımından düşük gelir: Bunun nedeni, kamu sektörü şirketlerini yönetmede yetersiz olduğu kanıtlanan hükümet yönetimidir.

Tüccarların manipülasyonu nedeniyle bağış kaybı ikesi: Bu durum yıllar boyunca bazı umursamaz bağış çalışanlarıyla gizli anlaşma yoluyla yapıldı. Bağışlarla ilgili doğru istatistiklerin bulunmaması, bazı bağış belgelerinin kaybolması veya yok edilmesi gibi durumlar- la karşılaşılmasından dolayıdır. Ayrıca bir tür tekel gördüğümüz yönetim ve sömürü yöntemleri, sahip olunan birçok mülkün ortadan kaldırılmasında rol oynamıştır. Bazı bağış rakiplerinin yok edilmesine ek olarak, bağış belgelerinin dönüştürülme yasası bu bakımdan etkili olmamıştır (Ayetullahi & Rokhyazd, 2004).

Vakıflar Bakanlığına bağışların kullanımını değiştirme hakkı tanınması nedeniyle dar kapsamlı tüketim vakaları: Bu durum, vakıf kullanımını sosyal ihtiyaçların değil, politik yaklaşımların bir işlevi haline getirmiştir. Ayrıca daha önceki vakıf kullanımlarına, ülkedeki teknoloji geliştirme çalışmaları, üniversitelerin inşası, medeni hakların korunması gibi yeni durumlar eklenmiştir.

Müslümanlar, vakfın önemini ve çağdaş zamanlarda acil ihtiyacını tanımamaları: Söylendiği gibi, dini inançlarımızdaki bağış, doğru- luğun en büyük kalıntılarından biri ve toplumun dini, kültürel, ekonomik, sosyal ve eğitim gibi dallarda büyümesi üzerinde büyük etkisi olan en büyük hayır kurumlarından biri olarak kabul edilir. Bu arada din alimlerinin ve din bilgisinin propagandacıları olarak din bilginleri ve düşünürleri, bu iyi ve arzu edilen uygulamanın konumunu göstermede ağır bir role sahiptir.

Toplumdaki konulara ve gerçekliklere karşı olumlu bir tutum oluşturmanın en önemli adımı, doğru ve şeffaf bilgi vermektir. Bu bilgileri aktarmakla sorumlu olanların, doğru konuşma ve yazmalarını sağlamak için gerekli duygusal, bilişsel ve işlevsel yetkinliklere sahip ol- ması gerekir. Bu bağlamda misyonerler ve âlimler vakıf kültürünü vakıf statüsüne ve önemine yakışacak şekilde tanıtmamışlardır. Ayrıca söylendiği gibi radyo, televizyon ve gazetede dahil olmak üzere çeşitli kitle iletişim araçlarında çok sınırlı içerik sunulmuş bu konudaki düşünür ve uzmanların görüşlerini yeterince ortaya konulmamıştır.

Bağışlar ve hayır kurumları arasında bölünme: Bağışların başlangıçta sağlık veya sosyal eğitim kurumlarını desteklemek için yapıldığı açıktır. Ancak yirminci yüzyılın başından yirminci yüzyılın ortalarına kadar hükümetler bağış yapmaya el koyduğundan, bağış ile bu ku- rumlar arasındaki ilişki kopmuştur. Aynı zamanda vakıflar ve vakıf ana mütevellileri halkla doğrudan temasları nedeniyle, vakıfları daha iyi takip edebilmekte ve gelirlerini ihtiyaç duyulan alanlarda harcayabilmektedirler. Elbette İslami vakfın zayıflayan nedenlerini ortadan kaldırmaya, vakfın ve onun önemli rolünü canlandırmaya çalışan bazı ülkelerde işaretler göstermiyor, soluk da olsa, adil olmaktan uzaktır (Abdul Karim Al-Hawrani, 2001).

Akbar BABAZADEH – Makalenin Tamamını Okumak İçin Tıklayınız

Vakıf Nasıl Kurulur konusunda detaylı bilgi almak için linke tıklayınız.

Vakıf kuruluşunda profesyonel destek almak için bize ulaşın.

Vakıf Nedir konusunda detaylı bilgiye ulaşmak için tıklayınız