Şüphesiz vakıfların, çoğu zaman başarı elde etmelerine ve bunu devam ettirmelerine rağmen, zaman zaman karşılaştıkları ve çalışmalarını aksatan bazı sorunlar vardır. Bunlar, vakıf kurumlarının kendi içinden kaynaklanan dahili sorunlar olabildiği gibi vakfın çevresinden kaynaklanan harici sorunlar da olabilmektedir. Ayrıca bu sorunlar bir bölgeden diğerine farklılık arz edebilmektedir. Genel olarak vakıfların karşılaştığı sorunlar şu şekilde özetlenebilir:

1.1. Sömürgecilik ve İşgal Sorunu

Vakıflar toplumda oynadığı pek çok rol aracılığıyla, sürekli olarak bizlere, bir güç kaynağı olduğunu ve toplumu birbirine kenetleyen bir unsur olduğunu kanıtlamıştır. Özellikle bu durum Müslüman toplumlarda daha belirgindir. Tek başına vakıflar, bireyi her koşulda destekleyen büyük bir gücü temsil etmektedir. Bu nedenle sömürgeci ülkeler, vakıfları ortadan kaldırmak veya faaliyetlerini sınırlandırmak için çeşitli girişimlerde bulunmuş ve türlü yollara başvurmuşlardır. Bu girişimlerden bazıları şunlardır:

1. Vakfın mülkiyeti böldüğü ve üretimi zayıflattığı, dolayısıyla onu etkin bir şekilde kullanabilen çağdaş bir yönetimin eline geçmesi gerektiği iddiası.
   b.Vakıf gelirlerini merkezi yönetimlere aktararak vakıf ile mevkufun aleyh arasındaki alakayı koparmak. Vakıftan istifade edenler devlet hazinesinden maaş almaya başlayacak ve böylece sömürgeci hükümetlere ve temsilcilerine boyun eğeceklerdir.
   c. Yeni vakıfların ortaya çıkmasını önleyecek kanunlar çıkarmak ve gelecek nesillerin yararına olacak vakıfları ortadan kaldırmak.
   d. Vakıfları tamamen ele geçirmek ve onları, Kuzey Afrika’da olduğu gibi, sömürgeci hükümetlerin hizmetine vermek.

1.2. Yönetimle İlgili Sorunlar
Vakfın karşılaştığı önemli sorunlar arasında idari sorunlar da yer almaktadır. Bunlar; idareden kimin sorumlu olduğu, nasıl yapıldığı ve idarenin bizzat kendisinin nasıl olduğu ile ilgili sorunlardır. Bu sorunlarla ilgili olarak burada bazı ayrıntılı bilgilere yer vermek istiyoruz.

1.2.1. Devletin Vakıfları Yönetmesiyle Alakalı Başlıca Sorunlar
Devletin, vakıflar üzerinde yönetim yetkisine sahip olmasından ve vakıflara ait idari işlerin devlete teslim edilmesinden sonra bazı faydalar gerçekleşmiş, bununla birlikte İslami vakıfların etkinliğini azaltan ve olumsuz şekilde etki eden birçok sorun ortaya çıkmıştır. Bu sorunların başlıca olanlarını zikrettikten sonra, tali olan ikincil dereceden sorunlara yer vereceğiz.

İdari işlerle alakalı sorunlar: Bu sorunlar, vakıf sektörünün kademeli olarak devlet bürokrasisine tabi kılınması ve vakıflarla ilgili tüm faaliyetlerin ve kurumların devlet idaresine entegrasyonundan kaynaklanmaktadır.
Medya konularına ilişkin sorunlar: Sebeplerini incelemeden veya ıslah yollarını bulmaya çalışmadan, vakıf kurumlarına yönelik karalama kampanyalarının düzenlenmesi ve bu kurumlardaki çeşitli yolsuzlukların ve idari açıdan yaşanan çöküşün abartılı bir şekilde afişe edilmesi yoluyla gerçekleşmektedir.
Yasamaya ilişkin sorunlar: Vakıf işlerinin yasallaştırılmasına yönelik kanunlar çıkarmak veya mevcut kanunlarda değişiklik yapmaktan dolayı ortaya çıkmaktadır.
Eğitimle ilgili sorunlar: Vakıfların ve onların önemi ile ilgili konuların okul müfredatına veya eğitim ve yetiştirme programlarına dahil edilmemesinden kaynaklanmaktadır.

1.2.2. Devletin Vakıfları Yönetmesiyle İlgili İkincil Dereceden Sorunlar

Vakıf gelirlerinin uygun olmayan şekilde harcanması: Nitekim devlet bazen vakfın şartlarını dikkate almayabilir ve kendisi için uygun şartlar koyabilir. Hatta bu koyduğu şartlar vakfın şartlarına uymasa da bunu yapabilir. Bu durum, vakfın kuruluş amacıyla bağdaşmaz.

Devletin, vakıflara ait mali kaynaklara el koyması: Günümüzde bazı ülkeler, vakıfları, finansal bir kaynak olarak görmüş ve bunları devletin genel bütçesine dahil etmişlerdir. Bu da vakıfların kaybolmasına, sistemlerinin bozulmasına ve hedef kitlenin vakfa ait kaynaklardan mahrum bırakılmasına neden olmuştur.

Vakıfların ulusal rolünün ihmal edilmesi: Ülke dış tehlikelere maruz kaldığında, ulusal direnişi güçlendirmede vakıfların büyük rolü vardır. Bu nedenle, İslam ülkelerine giren yabancı sömürgeciler, ulusal eylemleri desteklemeye yönelik katkılarını önlemek maksadıyla vakıfların sistemine müdahale etmeye gayret ederler. Bunu da onları zorla ele geçirerek veya hükümetlere baskı yaparak onlardan vazgeçmelerini veya onları devre dışı bırakmalarını sağlayarak yaparlar.

Mali güce sahip olanların vakıf kurmaya isteksiz olmaları: Vakıf sistemi, vakıf şartlarına saygı gösterilmesi ve onlara bağlı kalınması esasına dayanmaktadır. Bu bağlılık, insanları hayır yönünde vakıflar yapmaya teşvik etmiştir. Ne var ki devlet, vakıfların yönetimini devraldığında, vakıf yapanların koymuş olduğu şartlar heder edilmiş ve vakıflar haksız icraatların ve dış güçlerin güdümüne girmiş olacaktır. İşte bu hususlardan dolayı mali
güce sahip olan insanlar, vakıf kurma konusunda daha az istekli davranmaktadırlar.

Devletin vakıf kurmada bireylerin katılımına destek vermemesi: Devletin hayır faaliyetlerini kontrol altına almasının, bireyler ile devlet arasında siyasi, sosyal ve entelektüel bir kopuşa yol açtığı net bir şekilde ortaya çıkmıştır. Öyle ki, devletin kontrol ettiği ya da yönetim yetkisine sahip olduğu işlere bireyler katılmaktan kaçınmış, bu da vakıf sisteminin çökmesine ve tüm ulusun olumsuz etkilenmesine yol açmıştır.

Devlet tarafından gayrimenkul servetine zarar verilmesi: Vakıflar, malın alıkonulması ve faydasının tasadduk edilmesi üzerine kaim olup mülkiyetin bireysel alandan kamu alanına geçmesi esasına dayanmaktadır. Fakat devlet vakıfları kontrol ettiğinde, bu vakıf sisteminde istikrarsızlığa neden olur. Çünkü devlet, vakıflar konusunda, kendince uygun gördüğü şekilde tasarrufta bulunur, bu da kamu yararına zarar verir.

Ekonomik hareket özgürlüğü ilkesinin göz ardı edilmesi: Vakıf işi, bireysel bir kararla başladığı için, hareket özgürlüğünü vurgulayan önemli bir unsur olarak kabul edilmektedir. Ekonomik özgürlük ilkesi, uluslararası etkileşim ve ekonomik değişim alanında yaşanan gelişmelerin gerekli kıldığı küresel bir hedef haline gelmiştir. Ülkeler için önemli olan şey, bu ilkeyi güçlendirmek için çalışmalarıdır. Ta ki izledikleri yol, genel eğilimle çelişmemiş olsun. Devletin vakıf işlerine müdahalesi, ekonomik özgürlüğün kısıtlanması olarak değerlendirilmekte ve genel ekonomiyi olumsuz etkilemektedir.

Vakfın toplumsal rolünün yok edilmesi: Vakıf düşüncesi sadece ibadete ve onunla alakalı hususlara tahsis edilmiştir. Bunun böyle olmasının sebebi devletin, vakıflar üzerindeki yetkisini kullandığında, bunu Vakıflar ve Diyanet İşleri Bakanlığı aracılığıyla yapmasıdır. Bazı ülkelerde bu bakanlık, bütün gayretini ibadetle ilgili konulara sarf eder ve vakıfların toplum için büyük önem arz eden sosyal rolünden uzaklaşır. Halbuki bu bakanlığın, kâr amacı güden veya hükûmet politikalarına boyun eğen kurumlardan uzak bir şekilde, insani ve maddi yönden insanların ihtiyaçlarına uygun vakıfların kurulmasına önem vermesi ve bunu teşvik etmesi gerekir.

 

Lobna JABER – Bursa Uludağ Üniversitesi Makalenin Tamamını Okumak İçin Tıklayınız